Sendika hürriyetini Anayasadan almaktadır. Anayasa madde 51 de; Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptirler. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten çekilmeye zorlanamaz.
Sendika hürriyetinin üç görünüşü vardır;
İşçilerin sendika kurmalarında serbest ve ihtiyari olması, İşçilerin bir sendikaya girip girmemelerinin ve sendikadan ayrılmanın serbest olması, İşverenin, işçilere sendikalı olmaları veya sendika haklarını iş yerinde kullanmaları nedeniyle, işe almada, işin sevk ve dağıtımında, ücretinde bir ayrım yapmaması hususunda teminat verilmesidir.
Sendikanın Dernekten farkları
Sendikalar, derneklerin sahip olmadığı toplu iş sözleşmesi yapma hakkı ve grev-lokavt yapabilme haklarına sahiptir. Sendikaların iş kolu esasına göre kurulabilmesi, ortak ekonomik, sosyal hak ve çıkarları korumak ve geliştirmek amacıyla kurulmaları sendikaların derneklerden başka bir farkıdır. Sendika ve dernekler farklı kanunlara tabi kılınmıştır. Sendikalar kazanç paylaşma amacı gütmeyen özel hukuk tüzel kişilerindendir. Sendika ve derneklerin amaçları da birbirinden farklıdır.
SENDİKANIN UNSURLARI
İşçi veya işverenlerin sendika kurmak için bir araya gelerek hukuki yönden örgütlenmesi.
Sendikanın amacı; Üyelerinin çalışma ilişkilerinde ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak geliştirmektir. Amaca aykırı bir şekilde kurulmuş olan bir sendikanın tüzel kişilik kazanması mümkün değildir. Sendikalar ticaret yapmazlar.
Sendikaların işçilerden veya işverenlerden kurulu olması.
SENDİKA TÜZEL KİŞİLİĞİ
Sendikalar kurucu ve üyelerinden bağımsız ve sürekli kişi topluluklarıdır. Bağımsız bir tüzel kişiliktir. kuruluşları, kurucularının kuruluş merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğü vermeleri ile tüzel kişilik kazanır. Her tüzel kişi gibi sendikalarında ismi, uyruğu ve yerleşim yeri vardır. Sendikalar hak edinmeye ve borçları üstlenmeye ehildirler. Sözleşme özgürlüğü vardır. Özellikle toplu iş sözleşmesi yapabilirler ve taşınmaz edinebilirler. Sendikalar, borçlarını yerine getirirken organlarının temsil yetkisinin sınırları içinde işlediği kusurlu hareketlerden sorumludurlar. Sendikalar organlarının işlediği haksız fiilden de sorumludurlar.
Sendikaya ilişkin iki temel ilke vardır;
Bağımsızlık: Sendikalar sadece belirli kişiler tarafından kurulur ve kurulmaları ilgillerin isteğine bağlıdır Bir idare ne sendika kurabilir ne kapatabilir ne de müdahale edebilir.İşçiler ve işçi kuruluşları, işveren kuruluşlarına, işveren kuruluşları da işçi kuruluşlarına üye olamazlar.
Dernekler siyasi parti ad, amblem, rumuz veya işaretlerini kullanamazlar. Dini kuruluşlara karşı da tıpkı siyasi partilere yaklaşımları gibi yaklaşmalılardır.
Demokratik esaslara uygunluk: Sendika ve üst kuruluşların tüzükleri yönetim ve işleyişleri, cumhuriyetin temel ilkelerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz. Üyelerin egemenliği, yönetenlerin seçimle iş başına gelmesi, çoğunluğun yönetimde hak sahibi olması, eşitlik tem hak özgürlüklerin korunması gibi temel ilkelerin kabul edilmesi gerekir.
Derneklerin genel olarak kuruluşları üç şekilde olur; İzin sitemi, Normatif sistem, Serbest sistem
Ülkemizde serbest sistemle kurulur sendikalar.
Sendikalar kuruluş düzeyleri olarak, Meslek düzeyinde ve İş kolu düzeyinde kurulurlar.
SENDİKANIN KURUCULUK ŞARTLARI
İşçi, işveren veya işveren vekili sıfatına sahip olmak. -Fiil ehliyetine sahip olmak -Fiilen çalışıyor olmak -TC vatandaşı aranmaz. – Türkçe okur yazarlık aranmaz. -Belirli suçları işlememiş olmak.
Sendikaların kurulması için en az 7 işçi veya işveren olmalıdır.
SENDİKANIN ORGANLARI
Zorunlu organlar: Genel kurul- Yönetim kurulu -Denetleme kurulu -Disiplin kurulu. Bu organların bulunması kanuni bir zorunluluktur. Bunlardan biri olmaması mümkün değildir.
İhtiyari organlar: Bu konuda tüzükte düzenleme olmalıdır. – bu organlara asla zorunlu organ görevleri verilmez. -İhtiyari organlar delege olamazlar.
Genel Kurul:
En üst karar ve denetim kuruludur.
Üyelerin egemen olduğu ve sendika içi demokrasinin gerçekleştiği organdır.
Üyeler kuruluş üzerinde ki haklarını genel kurulla kullanır.
En üst düzeyde karar alma, denetleme yetkisi, en üst düzeyde kuruluşun işlerini görme yetkisi olmak üzere üç temel yetkisi vardır.
Genel kurulun görev ve yetkileri kanunda sınırlayıcı olarak sayılmamış olup, genel kurulun mevzuat ve tüzükten kaynaklanan diğer işlemleri de yerine getirmesi gerekir.
Yönetim Kurulu
Kuruluşun temsil ve yönetim organıdır. Tüzüğün doğrultusunda, yönetim kurulu sendikanın işlerini görür ve onu temsil eder.
Mal bildiriminde bulunmaları gerekir. Sendika ve yönetim kurulu arasında hukuki bir vekalet ilişkisi vardır.
Denetleme Kurulu:
Kuruluşun iç denetimini gerçekleştirecek organdır. İbra yetkisi yoktur yalnızca denetleme raporu hazırlar. Genel kurulun bu raporu kabul etme zorunluluğu yoktur. Denetleme kurulu, yönetim kurulundan genel kurulu olağanüstü toplantıya çağırılmasını isteme yetkisi vardır.
Disiplin Kurulu:
Kuruluş otoritelerini disiplin kurulu vasıtasıyla kullanır. Denetim kurulu tarafından uygulanacak disiplin cezalarının tüzükte gösterilmesi gerekir. Üyelikten çıkarma ancak genel kurul yetkisindedir disiplin kurulu ancak öneride bulunabilir.